Turizm sorunsalı…

Türkiye’de turizmin yıllardır benzer sorunları üretmesinin, bir türlü istikrar kazanamamasının ve neredeyse her sezon yeni bir krizle karşı karşıya kalmasının ardında sanıldığından çok daha derin bir neden yatıyor. Bu neden, turizmin politik bir alan olarak görülememesi, aksine ısrarla post-politik yani siyasal tartışmalardan arındırılmış, teknik bir mesele gibi sunulan bir alan hâline getirilmesidir. Oysa turizm, doğası gereği son derece politik bir faaliyettir; çünkü mekânı dönüştürür, kültürü dönüştürür, sosyal ilişkileri ve yaşam biçimlerini yeniden kurar, çevreyi etkiler, yerel halkın gündelik hayatını değiştirir ve ekonomik kaynakların dağılımını belirler. Buna rağmen Türkiye’de turizm, adeta sadece ekonomik bir mühendislik konusuymuş gibi değerlendirilmekte, turizmcilerin alanına hapsedilmekte ve toplumsal etkilerinin konuşulmasına çoğu zaman izin verilmemektedir. Bu depolitizasyonun en görünür biçimi, turizmin teknik diller ve uzmanlık kavramlarıyla çerçevelenmesidir. Destinasyon yönetimi, markalaşma, nitelikli turizm, sürdürülebilirlik sertifikaları, master planlar ve yüksek gelir grubuna yönelik stratejiler, turizmin geniş toplumsal tartışmalardan koparılmasına hizmet eder. Bu dil, turizmin kime fayda sağladığı, kimin zarar gördüğü, kimlerin yerinden edildiği, kültürel mirasın nasıl dönüştürüldüğü, ekolojik sınırların nasıl zorlandığı gibi soruları görünmez kılar. Böylece turizmin doğurduğu gerçek sorunlar siyasal bir tartışma alanı olmaktan çıkar, teknik raporların sayısal göstergelerine indirgenir. Eleştirenler ise çoğu zaman turizm karşıtı, gelişme düşmanı ya da bilgi sahibi olmayan gruplar olarak yaftalanır. Bu mekanizma, turizmin topluma açılmasını engellerken, biriken krizlerin de görünür olmasını önler. Bu nedenle Türkiye’de turizm sürekli kriz üreten bir yapıya sahiptir. Bu krizler her defasında kürsel jeopolitik ya da ekonomik bir istikrarsızlığa bağlanır. Mekânsal açıdan bakıldığında turizm, kentleri ve kıyıları piyasa merkezli bir kullanıma sokarak yerel halkı dışlayan, kiraları yükselten, kamusal alanları özelleştiren sonuçlar doğurur. Kültürel açıdan turizm, yerel kimlikleri ve hafızayı ticarileştirerek kültürü yaşayan bir değer olmaktan çıkarır, gösteriye dönüştürür. Ekolojik düzeyde ise aşırı yoğunluk, taşıma kapasitesinin aşılması, su kaynaklarının tükenmesi, betonlaşma ve habitat kaybı gibi sorunları kalıcılaştırır. Ekonomik açıdan da turizme aşırı bağımlılık, küresel şoklara açık kırılgan bir yapı yaratır; pandemi sürecinde bunun ne kadar yıkıcı olabileceği açıkça görüldü. Tüm bu krizlerin ortak noktası şudur: Turizm politik bir alan olamadığı için, bu sorunların kök nedenleri tartışılamaz ve çözülemez. Burada temel hipotez güç kazanır: Türkiye’de turizmin ana sorunu post-politik olmaktan çıkamaması ve politik bir tartışma alanı hâline gelememesidir. Çatışmayı, müzakereyi ve farklı çıkarları görmezden gelen her turizm yaklaşımı, kaçınılmaz biçimde kriz biriktirir. Gerçek çözüm, turizmi daha teknik hâle getirmek, daha fazla sertifika üretmek ya da daha çok yönetişim modeli oluşturmak değildir. Asıl ihtiyaç, turizmi yeniden siyasal bir bağlama oturtmaktır. Yani turizm artık şu soruların tartışıldığı bir alan olmalıdır: Turizmden kim kazanç sağlıyor ve kim kaybediyor? Kararlar kim tarafından ve kim için alınıyor? Yerel halkın hakları nasıl korunuyor? Kültürel miras ve doğal varlıklar piyasanın mı yoksa toplumun mı malı? Ekolojik sınırlar ekonomik büyümenin önüne geçebilecek bir toplumsal ilke olarak tanınabilir mi? Bu sorular sorulmadıkça turizmin sürdürülebilirliği bir hayal olarak kalacaktır. Türkiye’de turizmin geleceği, ekonomik göstergelere değil, siyasetin geri dönmesine bağlıdır. Eğer turizm toplumsal müzakere konusu hâline gelirse, yerel halk karar süreçlerine dahil edilirse, kültürel ve doğal değerler ticari metalar değil kamusal miras olarak korunursa, turizmin gelir dağılımı ve sosyal etkileri adalet temelinde ele alınırsa, o zaman turizmin kriz döngüsü kırılabilir. Aksi hâlde teknokratik bir dilin arkasına gizlenen ve büyüyormuş gibi görünen turizm sektörü, aslında derinleşen mekânsal, ekolojik, kültürel ve ekonomik krizler üretmeye devam edecektir. Kısacası, Türkiye’de turizmin sorunu teknik değil; politiktir ve bu politiksizlik hâli değişmediği sürece turizm sürekli kriz üretmeye devam edecektir. Turizmi dönüştürmenin yolu, onu toplumun tartışma alanına taşımaktan geçmektedir.