Kültür ve turizm'e yeni bakış açısı...

 

Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütünün (UNWTO/BMDTÖ) yeni (2018) ifadesine göre yaratıcılığın ve çağdaş sanatın birçok dalı Kültürel Turizm tanımı içinde değerlendirilmektedir. Bunlar; sanatın çok çeşitli dalları, mimari, tarihi ve kültürel miras, mutfak mirası, edebiyat ve müzik, yaratıcı endüstriler, günümüz yaşam kültürleri ve hayat tarzları, gelenek ve görenekler, Miras Alanları olarak sıralanabilir. Böylece yaratıcı ekonomiler ile kültürel turizmin güçlü entegrasyonunu görebiliyoruz.

UNWTO’nun (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü) yaptırdığı araştırmalara göre ulusal turizm örgütlerinin %81’i çağdaş sanat ve yaratıcılığı (sinema, performans sanatları, dizayn, moda, yeni medya vb.) kültürel turizmin bir parçası olarak görmekteler.

Günümüzde gittikçe yayılan turizm faaliyetlerinin etkileri turizm ve kültürel endüstrilerin gittikçe derinleşen simbiyoz (ortak yaşam/tarafların yararlandığı ilişki) durumunu perçinlemektedir.

Örneğin Pekin’de sayıları 798’e ulaşmış bulunan Sanat Kümeleri yerli ve yabancı milyonlarca ziyaretçiyi cezbetmektedir. Bu noktada kültürel turizm ile ilgili olarak başlıca üç unsurun önemini ifade etmekte fayda var: 1) Yaratıcı kümeler (alanlar) 2) Yaratıcı eserler (farklı dizayn edilmiş binalar vb.)  ve 3) yaratıcı turizm.

Turizm ve yaratıcı ekonomiyi birleştirdiğimizde turizmin tanımını değiştirerek; bilgi ve yaratıcılığa dayalı olarak ortaya çıkan ürünlerin üreticiler, tüketiciler ve yer (destinasyon) arasındaki ilişkinin teknoloji ve yetenek ile de birleşerek günümüzde kültürel ürünler, yaratıcı içerikler ve deneyim meydana getirdiklerini söyleyebiliriz. Böylece birçok araştırmanın sonuçlarının da ortaya koyduğu gibi; duygular ve yaratıcı deneyim arasında pozitif bir ilişki olup bu durum o ilişkiyi yaşatan destinasyonu tekrar ziyaret etme isteğini ve hatırlamayı güçlü bir şekilde beslemektedir.

Kültürel endüstrilerin kalkınma paradigmalarında ve akademik analizlerde kalkınmanın merkezine alınışı 1990’ların başına denk gelmektedir. Buna ‘Creative turn’ yaklaşımı denmektedir. Özellikle Birleşik Krallık, Kültür, Medya ve Spor Bakanlığı* (*Hükümetin sorumlu birim ya da otoritesi) bu anlayışla 1990’ların sonundan itibaren kültürel endüstrileri merkeze alarak gelişimini desteklemektedir. Böylece yaratıcı endüstriler bir yandan kalkınmayı desteklerken diğer yandan da ulusal ve bölgesel markalaşmayı sağlamışlardır. (Bu örmek ve sonuçları ancak çok daha kapsamlı bir yazının konusu olabilir.)

Tekrar turizme dönecek olursak, Amerikalı akademisyen Richard Florida’nın ‘Rise of the Creative Class (2002) adlı kitabında şehirlerin yaratıcı sektörlerde çalışan insanların çekim merkezi haline gelerek kalkınmalarını hızlandırabileceklerini belirtmektedir. Eğer destinasyonlar kendilerinin global haritadaki yerlerini belirginleştirmek ve fark edilmek istiyorlarsa yaratıcı endüstrileri merkeze alan kalkınma stratejilerini uygulayarak markalaşmalarını sağlayabilirler. Unutmadan! Bu doğrultudaki politikaları hayata geçirmeden önce destinasyonunuzun DNA’sını yani ne olduğunuzu ve ne olmadığınızı doğru tanımlamanın önemi yadsınamaz....Kimlik önemli!

Şimdi, Türkiye’yi irdelersek; Ülkemiz turizmde ikinci bir yükselme ivmesi yakalamak için 2000’li yılların başında Turizm Bakanlığını Kültür Bakanlığıyla birleştirerek dünyadaki doğru örnekleri gibi kültür ve turizmin sinerjisini (bir işi birlikte yapmak; sonuçları nötr, pozitif veya negatif olabilir) oluşturup bundan her iki alan için de faydalanmak istemiştir. Başlangıçta turizmin çeşitlendirilmesi ve kültürün turizme katılarak turizmin Anadolu’da etkin hale gelmesini sağlamak için turizmin gelirlerinden faydalanılacak ve bu durumdan hem turizm hem de kültür alanları fayda görecektir. Çeşitli yazılarımda belirttiğim bu sürecin doğruları ve eksik kalan alanlarına bu yazıda fazla değinmeden bugünü değerlendirmekte fayda var: Yukarıda vurgulandığı gibi gelinen zaman diliminde bir önceki 10 yılın trendi olan kültür ve turizm sinerjisinin şu an yaşadığımız dijital çağda bilginin ve onun değerinin ışığında yaratıcılığı destekleyerek kültürel endüstriler ekseninde hem kalkınma hem de markalaşma yaklaşımlarını iyi değerlendirmek gerekiyor. Kalkınmanın bir unsuru olarak turizm de bu simbiyoz etkileşimden yararlanarak deneyim odaklı bir halde kültürel ağırlıklı olarak gündemde yerini almıştır. Bir başka deyişle geçmiş yüzyıldaki kültürel turizmin tanımı gelişerek yaratıcı endüstriler, bilgi ve dijital temelinde oluşan etkileşimden olabildiğince faydalanır hale gelmektedir.

Bu nedenle tüm bu gelişmeleri ve hayatı iyi okuyarak ülkemizdeki kültür ve turizm yönetim paradigmamızda revizyon yapıp yeni kurumlar ve yaklaşımlar oluşturma zamanının geldiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Yönetimsel olarak geçmiş 18 yılda bu iki alan arasında kurmaya çalıştığımız sinerji ilişkisinin yeni 10 yılda simbiyoz bir ilişkiye evrilmesi kaçınılmaz görünüyor.

Bu kapsamda tespitlerimize yardımcı olması bakımından, gelişmekte olan ülkelerde kültürel iklim barometresiyle ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde etkisi çoktan aza doğru sıralanan unsurlar şöyle belirlenmektedir:

Eğitim sisteminin çocukları modern kültürle buluşturamaması,

Kültür kurumlarının zamanın gerisinde oluşları,

Yeterli yetkinlikte kültür yöneticisinin olmaması,

Kültür bakanlıklarının zayıflığı,

Kültürle ilgili açık ve anlaşılır bir strateji ve planlamanın olmayışı,

Teşvik ve sponsorluk sisteminin etkisizliği,

Toplum kesimlerince kültüre erişimde eşitsizlik,

Eğitim müfredatında kültürün marjinal kalması,

Politik ve ekonomik elitlerin kültüre ilgisizliği,

Toplumun tek taraflı, kolay eğlenceye yönelmesi,

Toplumun ekonomik yönünün zayıflaması,

Vizyoner liderlik yoksunluğu,

Kültürün medyada tanıtım ve iletişiminin zayıflığı,

Siyasetin kültür üzerindeki fazla etkisi,

Kültürün diğer sektörlerle etkin bir koordinasyon kuramaması,

Kültüre ticari yaklaşımın ağırlığı,

Yerel kültüre destek için mali kaynakların yetersizliği,

Çağdaş sanatın öncelik kazanamaması,

Dezavantajlı sosyal grupların kültüre erişiminin olmaması,

Azalan sponsorluklar,

Ekonomik etki.

Sıralanan tespitlerden görüldüğü gibi gelişmekte olan ülkelerde kültürel ve yaratıcı endüstriler ile ilgili öne çıkan hususlar ülkemizdeki kültür iklimiyle ilgili hüküm süren durum ile benzerlikler göstermektedir. Modern dünyada yeni kalkınma paradigması ekonomi ve kültür arasındaki ilişkiyi kurarak ekonomik, kültürel, teknolojik, sosyal ve mikro-makro boyutlarıyla kalkınma stratejisini ortaya koymaktadır. Bu durum uluslararası nitelikte ilk kez 2015’te Birleşmiş Milletler 2030 Sürdürülebilir Kalkınma ajandasında yer almıştır.

Yukarıda bahsettiğim hususlar ve tespitler çerçevesinde kültürel ve yaratıcı endüstrilerin potansiyelinin harekete geçirilmesini sağlayacak bir paradigma ve dolayısıyla sistem değişimi zorunlu görülmektedir.

Bu amaca yönelik olarak ülkemizde yaratıcılık kapasitesini ortaya çıkararak bunu kalkınma stratejimize doğru bir şekilde eklemlenmesi gereklidir.

Öte yandan teknoloji yaratıcı ekonomide içerik üretimi ve yayımı için çok önemli role sahiptir. Yaratıcı sektörler bilgi ekonomisine kaynak oluşturup inovasyon ve teknolojik değişime öncülük ederek ekonomideki iş kollarına rekabet avantajı yaratıp markalaşmanın önünü açacaklardır. Bu bağlamda Teşvik sistemiyle desteklenen Kültürel içeriklerde kültürel değerlerimizin öncelemesine ilişkin ilkelerin belirlenmesi ve bu ilkelerle uyumlu üretimlerin yapılması gerekmektedir.

Sonuç olarak, ülkemizde çokça tartışılmış bir konu olan kültür ve turizm alanlarının ayrılması tartışması da bu çerçevede artık gündemini yitirmiştir. Bundan sonra söz konusu iki alanın simbiyotik ilişkisini nasıl sağlayacağımıza odaklanılması daha doğru bir tartışma olacaktır.